καμέα

Όρος που αναφέρεται γενικά σε σκληρές πέτρες διαφόρων ειδών με ανάγλυφη ή ολόγλυφη πλαστική κατεργασία (η ετυμολογία της λέξης δεν είναι εξακριβωμένη). Η τεχνική της κ. αξιοποιεί τη σύνθεση της πέτρας σκαλίζοντας λεπτομέρειες της παράστασης στα διάφορα στρώματα του λίθου –που σε ορισμένες περιπτώσεις φτάνουν τα εννέα– ανάλογα με το χρώμα που θέλει να αναδείξει. Οι λίθοι που χρησιμοποιούνται συνήθως είναι ο σαρδόνυχας, η ορεία κρύσταλλος και ο όνυχας, αλλά μπορούν να θεωρηθούν κ. και υαλόμαζες κατεργασμένες με ανάλογη λιθογλυφική τεχνική, όπως είναι το περίφημο αγγείο του Πόρτλαντ σε γαλάζιο και λευκό χρώμα, που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου. Το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα της κ. είναι τελικά ένας σοφός συνδυασμός χρωματικών και πλαστικών εντυπώσεων. Αν και οι αρχαιότερες κ. που έχουν διασωθεί ανάγονται στον 3o αι. π.Χ., είναι βέβαιο ότι η τέχνη ήταν παλαιότερη. Οπωσδήποτε αυτό το καλλιτεχνικό είδος είναι καθαρά ελληνιστικό και οι Ρωμαίοι διδάχτηκαν την τέχνη από την εξελληνισμένη Ανατολή. Αλλά ενώ οι ελληνιστικές κ. απεικονίζουν δυναστείες και μυθολογικές σκηνές –προτιμήσεις ανάλογες με τα λογοτεχνικά θέματα της εποχής– οι ρωμαϊκές, εκτός από προσωπογραφίες αυτοκρατόρων ή σημαντικών προσωπικοτήτων, παριστάνουν πολύπλοκες αλληγορίες. Περίφημα δείγματα κ. των ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων, τα οποία μαρτυρούν τη διάδοση αυτού του διακοσμητικού είδους, είναι το κύπελλο Φαρνέζε, από το όνομα της οικογένειας Φαρνέζε, που διέθετε μεγάλη συλλογή αρχαίων έργων, με την κεφαλή της Μέδουσας και την αλληγορία της ευφορίας του Νείλου (Εθνικό Μουσείο, Νάπολη), η κ. με την προσωπογραφία του Αυγούστου (Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο) και η κ. του Αυγούστου (Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης, Βιέννη). Η εξαίρετη βυζαντινή λιθογλυφία συνδέεται με την κλασική παράδοση, αλλά διαφέρει στον τρόπο κατασκευής. Στα σημαντικότερα δείγματά της συμπεριλαμβάνονται ένας σαρδόνυχας σε τρία στρώματα, με τον Χριστό να ευλογεί μεταξύ του αγίου Γεωργίου και του αγίου Δημητρίου, ένας Ευαγγελισμός –ενδεχομένως της Άννας Κομνηνής (του 11ου αι.)– και οι δύο στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού, μία λειψανοθήκη από αχάτη της εποχής του Νικηφόρου Φωκά καθώς και ένα υπέροχο δισκοπότηρο από σαρδόνυχα στον θησαυρό του Αγίου Μάρκου της Βενετίας. Κατά τον Μεσαίωνα παρατηρήθηκε γενικά μια παρακμή της λιθογλυφίας και, παρά το γεγονός ότι τον 13o αι. υπήρχε στο Παρίσι σχετική συντεχνία, ελάχιστα έργα έχουν διασωθεί. Είναι γνωστό ότι τα συνηθέστερα θέματα ήταν θρησκευτικά ή προσωπογραφίες βασιλιάδων. Εκείνη την περίοδο οι Σταυροφόροι εμπλούτιζαν τους θησαυρούς των ευρωπαϊκών εκκλησιών με έργα που προέρχονταν από την Ανατολή, πολλά από τα οποία αντιγράφηκαν ή χρησίμευσαν ως πρότυπα απομιμήσεων. Η κ. άκμασε και πάλι κατά την Αναγέννηση λόγω της αγάπης των πριγκίπων προς τις τέχνες και της μανίας των βασιλιάδων για τις συλλογές. Από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες του 15ου και του 16ου αι. υπήρξαν οι Βαλέριο Μπέλι, Τζοβάνι Μπερνάρντι και Ματέο ντελ Νάσαρο· ο τελευταίος εργάστηκε στο Παρίσι στην αυλή του Φραγκίσκου A’. Στη Φλωρεντία εργάστηκε ο Αλεσάντρο Τσεζάτι, ο επονομαζόμενος Γκρεκέτο, την εργασία του οποίου εκτιμούσε και ο Μιχαήλ Άγγελος. Τον 17ο αι. οι σημαντικότερες κ. φιλοτεχνήθηκαν στην Αυστρία. Toν 18o αι. έζησαν στη Ρώμη εξαίρετοι τεχνίτες, ιδιαίτερα στο είδος της προσωπογραφίας, όπως ο Τζοβάνι και ο Κάρλο Κοστάντσι, ο Τζερόλαμο Ρόσι και κυρίως ο Πίχλερ, κοντά στους οποίους μαθήτευσε ο Αλεσάντρο Κάντες. Στη Γαλλία την τέχνη της κ. ανέδειξε ο Ζακ Γκε. Αξιόλογο έργο του είναι ένας σαρδόνυχας σε τρία στρώματα με την προτομή του Λουδοβίκου IE’ (Εθνική Βιβλιοθήκη, Παρίσι). Κατά τους επόμενους αιώνες η καλλιτεχνική κ. παρήκμασε· αν και ο νεοκλασικισμός οδήγησε το είδος σε ευρεία παραγωγή, παρά την άμεμπτη κατασκευή χάθηκε η πρωτοτυπία. Από τους τελευταίους καλλιτέχνες της κ. αξιόλογοι ήταν ο Φρανσουά Φρομάν-Μερίς και ο Αντόλφ Νταβίντ, που εργάστηκαν στο Παρίσι την εποχή της δεύτερης αυτοκρατορίας. Ο Νταβίντ, εμπνεόμενος από ένα έργο του Ενγκρ, ξεκίνησε το 1860 και συνέχισε να εργάζεται για δεκαπέντε χρόνια πάνω στην κ. της Αποθέωσης του Ναπολέοντα, που είναι η μεγαλύτερη κ. της νεότερης εποχής, μεγέθους 24 x 22 εκ. Μία καμέα, εξαίρετο δείγμα ιρανικής τέχνης του 4ου αι. (Συλλογή έργων τέχνης της Εθνικής Βιβλιοθήκης, Παρίσι). Πάνω αριστερά, καμέα με θρησκευτικό θέμα και δεξιά, καμέα της περίφημης σχολής της Τόρε ντελ Γκρέκο. Κάτω, καμέα του 18ου αι. με ένθετους πολύτιμους λίθους (Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο).